Budowa diatonicznej harmonijki ustnej

Ten artykuł w zasadzie powinien pojawić się już na samym początku, bo systematyzuje i opisuje budowę harmonijki ustnej. Oczywiście skupiam się na diatonicznej, bo na nich gram i nimi się zajmuję na co dzień.

Konstrukcja

Na zdjęciu poniżej przedstawiam harmonijkę rozłożoną na podstawowe elementy.

Harmonijka ustna zbudowana jest z kilku podstawowych elementów (patrząc od środka):

• korpusu,
• płytek stroikowych (górnej i dolnej),
• pokryw (górnej i dolnej),
• oraz śrubek do montażu płytek stroikowych i pokryw.

Stroiki

Stroiki, to najważniejsza część harmonijki, jej serce odpowiedzialne za wydobywany dźwięk. Strumień powietrza wprowadza je w drgania o określonej częstotliwości i dzięki temu harmonijka gra. To są te niewielkie metalowe trzcinki zamocowane na płytkach stroikowych. Są wykonywane z mosiądzu, fosforbrązu lub stali. Materiał, z jakiego są wykonane wpływa na ich responsywność, trwałość, sposób reagowania na zadęcie i wiele innych czynników.

Im dłuższy stroik, tym niższy dźwięk. Dodatkowo na tych najniżej grających, na końcach można zauważyć charakterystyczne zgrubienia. Im stroiki są krótsze, tym dźwięk jest wyższy. O samym strojeniu będzie osobny artykuł i film.

Sam rozmiar stroików, grubość i ich menzura różni się w zależności od producenta a nawet modelu. To też (w szczególności menzura) ma wpływ na sposób wydobywania dźwięku.

Stroiki mają charakterystyczną geometrię, którą można kształtować. Warto zauważyć, że im niższy dźwięk, tym bardziej ich końce są odchylone od płytek. O kształtowaniu geometrii, czyli ustawianiu akcji stroików, gappingu, arcingu i innych zabiegach napiszę osobne wpisy (i zapewne przygotuję filmy).

Płytki stroikowe

Płytki stroikowe, to mosiężne blaszki, do których montowane są stroiki. Nie spotkałem się z innym materiałem.

Stroiki mogą być montowane do płytki stroikowej za pomocą nitów (na górnym zdjęciu) lub zgrzewane (na dole). Sposób montażu determinuje dalsze postępowanie ze stroikami, jeśli chcemy je serwisować. Dużo prościej wymienić stroik, jeśli jest on montowany za pomocą nitów. Dodatkowo łatwiejsze jest wyjęcie potencjalnie niewielkich i trudno zauważalnych ciał obcych, które mogą wpływać na jakość gry stroika. Natomiast w przypadku stroików zgrzewanych, są one fabrycznie prawidłowo wycentrowane oraz nie mają możliwości rotacji na boki (co się zdarza w przypadku stroików nitowanych).

Górna płytka stroikowa ma stroiki montowane od strony wlotu kanałów powietrznych, a stroiki są niejako wewnątrz harmonijki (od strony korpusu). Powoduje to, że na nich wydobywamy dźwięki wydechowe.

Dolna płytka stroikowa ma montowane stroiki na końcu kanałów powietrznych i są one montowane od strony zewnętrznej. Odpowiedzialna jest za dźwięki wdechowe.

Montaż płytek stroikowych jest za pomocą śrub (w zależności od modelu od 2 do 8) wkręcanych w dolną płytkę stroikową. Ilość śrub montażowych (ale zdecydowanie nie tylko to) może mieć wpływ na szczelność harmonijki. Wyjątkiem są Marine Band Classic, gdzie fabrycznie montaż jest za pomocą gwoździ.

W przypadku części harmonijek na płytce stroikowej występuje charakterystyczny rowek. Jest on niezbędny do prawidłowego montażu w przypadku konstrukcji tzw. kanapkowej (więcej poniżej). W ten rowek muszą być wpuszczone przednie krawędzie pokryw.

Korpus

Korpus to podstawowy element, sam szkielet, na którym są montowane płytki stroikowe. Konstrukcja korpusu jest odpowiedzialna za stworzenie właściwego strumienia powietrza, który uderza w stroiki.

Korpusy mogą być wykonane z drewna, tworzyw sztucznych i stopów metali (najczęściej aluminium, czasem stal). Rodzaj materiału determinuje brzmienie harmonijki. Najcieplej brzmią drewniane, dość podobnie te z tworzyw sztucznych (jestem pewien, że większość słuchaczy nie odróżniłaby brzmieniowo korpusu drewnianego i wykonanego z ABS). Natomiast te metalowe są zdecydowanie ostrzejsze w brzmieniu.

W przypadku korpusów drewnianych warto brać pod uwagę sposób impregnacji. Cześć jest jedynie lakierowana na powierzchniach zewnętrznych, co powoduje, że wilgoć, która się zbiera w harmonijce może powodować wypaczanie się korpusów, co wpływa na komfort gry i użytkowania instrumentu. Ten problem nie występuje w przypadku korpusów impregnowanych metodami wgłębnymi (nasączane środkiem impregnującym).

Jakość wykonania korpusu ma kluczowy wpływ na szczelność harmonijki. Co za tym idzie, na łatwość wydobywania dźwięków i kontrolowania strumienia powietrza.

Dodatkowo należy pamiętać, że grubość korpusu też ma znaczenie. Im cieńszy, tym łatwiej szybko zaatakować stroik, więc cienkie korpusy przydają się do szybszego grania oraz w przypadku wyższych tonacji. Natomiast przy niższych, szczególnie low, amplituda drgań stroików jest na tyle duża, że czasem przydają się korpusy o większej grubości.

Pokrywy

Pokrywy harmonijki, to zewnętrzna obudowa, zamykająca całą konstrukcję. Dodatkowo pokrywy są odpowiedzialne za sposób kształtowania dźwięku i jego rezonowanie. Mogą mieć różną geometrię, która wpływa na dźwięk, komfort trzymania oraz aspekty czysto użytkowe i wizualne.

U wylotu pokrywy mogą być otwarte (na górze zdjęcia) i zamknięte (na dole). Sposób otwarcia pokryw wpływa na głośność dźwięku. Szczególnie ma to wpływ w przypadku grania akustycznego. Otwarte pokrywy są głośniejsze.

Otwory na bocznych krawędziach mają wpływ w zasadzie jedynie na głośność harmonijki słyszalną jedynie dla samego grającego. Pokrywy z otworami po bokach mogą ułatwiać granie w przypadku dość głośnego instrumentarium, gdy muzyk chce lepiej słyszeć samego siebie.

Dodatkowo należy pamiętać, że konstrukcja pokryw może ograniczać drgania stroików. Właśnie dlatego w przypadku harmonijek w tonacjach low często pokrywy są wyższe. Związane to jest z tym, że przy standardowych pokrywach stroiki low mogłyby o nie uderzać.

Konstrukcje harmonijek

Harmonijki pod względem samej konstrukcji możemy podzielić w zasadzie na dwie grupy.

Konstrukcja klasyczna, tzw. kanapkowa. W jej przypadku płytki stroikowe na całej swojej powierzchni przylegają do powierzchni korpusu. W przypadku tej konstrukcji ogromne znaczenie mają rowki w przedniej części płytek stroikowych. To w tych rowkach należy umieścić krawędzie pokryw. Dzięki temu płytki zostaną dodatkowo dociśnięte do korpusu, co zapewni większą szczelność.

Na drugim biegunie jest konstrukcja z wpuszczanymi płytkami stroikowymi. W tym przypadku płytki stroikowe są schowane wokół brzegów korpusu. Przy tej konstrukcji należy bezwzględnie pamiętać, żeby krawędzie pokryw opierały się w całości na płytkach stroikowych. Jeśli wskoczą między krawędź płytki i korpus i zostaną dociśnięte, to może zostać uszkodzony korpus. Tutaj szczelność zapewnia równomierny docisk pokryw na całej powierzchni płytek.